در بخش نخست این نوشتار، به عنوان مقدمه، به اهمیت وجود یک خبرگزاری معتمد و موثق در حوزه سلامت در کشور پرداختم و سعی کردم آسیب‌های نبود چنین مجموعه‌ای را توضیح دهم و قرار شد طی چند نوشته، تجربیات، ایده‌ها، و پیشنهاداتم برای شکل‌گیری چنین مجموعه‌ای را توضیح دهم.
بعد از نوشتن یادداشت قبل، چند نفر از دوستان از من دلیل اشتراک این ایده و فکرها را پرسیدند و گفتند اگر ایده‌ی لازم و موفقی است، چرا خودم انجام نمی‌دهم. ذکر این یادآوری مهم است که:
به عنوان کسی که حوزه‌ی سلامت را هم از نگاه مدیریتی و جمعیتی دیده، هم در خط اول بهداشت و درمان مشغول بوده، و هم جامعه، افکار عمومی، و عکس‌العمل‌هایشان به موضوعات سلامت را دیده، راه‌اندازی چنین مجموعه‌ای را ضروری می‌دانم. حدود دو سال جسته و گریخته در این خصوص فعالیت کرده‌ام و با چند نفر از فعالان خبری، مروجان علم، و مدیران سلامت و جمعیت صحبت کرده‌ام. اما از آنجا که در حال حاضر (و احتمالاً طی دو سه سال آینده) اولویت‌های دیگری دارم، ترجیح داده‌ام نتیجه‌ی این فکرها و بحث‌ها را در اینجا به اشتراک بگذارم تا اگر کسی علاقمند شد، بتوانم مسیرش را کمی کوتاه‌تر کنم.
مجدداً نیاز به یادآوری است که هرکجا در خصوص خبرگزاری حرف زدم، منظورم بستری است برای انتشار اخبار و محتوای روز به جامعه. این واژه در ذهن من از یک خبرگزاری عریض و طویل دولتی تا یک صفحه‌ی اینستاگرامی با ۲ هزار دنبال‌کننده یا یک کانال که پست‌هایش چندین بار در فضای وب دست به دست می‌شود را شامل می‌شود.
در این نوشتار قصد دارم به برخی بایدهای این خبرگزاری معتمد و موثق سلامت اشاره کنم.
عدم وابستگی به دولت
در مقدمه‌ی بحث، یکی از دلایل شکست خبرگزاری‌های بزرگ موجود را سیاسی‌بودن تقریباً همه چیز در کشور، و تأثیر وابستگی خبرگزاری‌ها به جریانات سیاسی دانستم. در کنار این که بخش مهمی از اخبار و خوراک ذهنی مورد نیاز مردم در حوزه‌ی سلامت مربوط به مدیریت سلامت است (که در کشور ما اصولاً دولتی و حکومتی است)، حمایت یا عدم حمایت حاکمیت از جریانات به ظاهر غیر مدیریتی سلامت (همچون طب سنتی یا واکسن HPV) باعث می‌شود کمتر محتوای مورد دغدغه‌ی جامعه باقی بماند که متأثر از جریانات سیاسی نباشد.
در خصوص رویدادهای مدیریتی موضوع نسبتاً واضح است: در حال حاضر که جهان شاهد بروز آبله‌ی میمونی است (توضیحات در NHS و CDC)، آنچه در مقدمه گفتم باعث شده استوری یک پزشک مبنی بر داشتن بیماری با راش‌های پوستی مشکوک تبدیل به تیتر “آبله‌ی میمونی در تهران” بشود و وزارت بهداشت به علت پخش‌شدن غیر حرفه‌ای این خبر، مجبور به واکنش و پاسخ‌گویی شود. در واقع ما به تعداد بیماران دارای راش پوستی مشکوک که توسط پزشکان استوری می‌شوند تیتر گمانه‌زنی داریم و وزارت بهداشت مجبور به عکس‌العمل و پاسخ‌گویی است.
حال در این میان، خبرگزاری‌های همسو با حاکمیت اقدام به کمرنگ‌کردن خبرهای غیررسمی و انتشار تکذیبیه‌های وزارت بهداشت می‌دارد و خبرگزاری‌هایی با زاویه نسبت به حاکمیت، دیگران را متهم به پنهان‌کاری می‌کنند.
فشار این جریانات موجب تحت تأثیر قرارگرفتن خبرگزاری‌ها می‌شود و بی‌اعتمادی مردم به صدق گفتار جریانات سیاسی، باعث به حاشیه رفتن محتوای اخبار سلامت می‌شود و در واقع فشار جریانات، موثق بودن منابع خبری، و بی‌اعتمادی جامعه، معتمد بودن آن را زیر سؤال می‌برد.
در این میان، حیاتی‌ترین رکن خبرگزاری موثق و معتمد سلامت عدم وابستگی آن به نهادهای دولتی، یا مراکز وابسته به جریانات سیاسی (مخالف یا موافق) است. ترمیم اعتماد جامعه نسبت به خبرگزاری‌ها یا جریانات سیاسی، امری است مهم، ریشه‌ای، (و شاید دور از انتظار) اما به موضوع ما ارتباطی ندارد: وقتی جامعه تشنه‌ی داشتن منابع موثق و معتمد برای جذب محتوا و اخبار مربوط به سلامت خویش است، این منبع باید با استقلال از هر گونه جریان غیرمعتمد، به این نیاز جامعه توجه کند.
موضوع اقتصادی و منبع تأمین مالی این خبرگزاری، به نظر تهدیدی برای این ویژگی است که به طور جدا درباره‌ی آن صحبت خواهم کرد.
تأیید محتوا توسط متخصصان
موضوع misinformation و اطلاعات غلط در شبکه‌های اجتماعی، و منابع خبری‌ای که بعضاً از آن‌ها کپی می‌کنند، امری جهانی است (می‌توانید به این مقاله مراجعه کنید). در این میان، سایت‌هایی همچون Healthline و Medscape با ارائه‌ی محتوای تهیه‌شده توسط متخصصان یا تأیید و تصحیح محتوای دیگر نویسندگان توسط ادیتورهای متخصص، اقدام به رفع این نقیصه کرده‌اند. خبرگزاری موثق و معتمد سلامت باید ضمن استفاده از تکنیک‌های مختلف انتشار محتوا و جذب مخاطب (جهت رقابت با misinformationهای خوش‌رنگ و لعاب موجود)، تعهد به ارائه‌ی محتوای دقیق و صحیح داشته‌باشد.
این امر می‌تواند با استفاده از ادیتورهای متخصص، نویسندگان متخصص یا حتی دوره‌دیده، یا متخصصان دوره‌دیده در حیطه‌ی محتوا محقق شود. در هر حال افزایش کیفیت محتوا، امر غیرممکن یا سختی نیست. آنچه این نکته را تبدیل به یک ویژگی کلیدی می‌کند از نظر من دو چالش مهم است:
- زیر سؤال رفتن ویژگی کلیدی اول (استقلال از جریانات سیاسی و حاکمیتی/ضدحاکمیتی) که ممکن است به دنبال درخواست تأیید از نهادهای غیرمستقل اتفاق بیفتد. خبرگزاری موثق و معتمد سلامت، باید به دنبال دریافت نوعی accreditation از متخصصان باشد و این تأییدها به طور واضح باید اعلام شوند تا اعتماد مخاطب جلب شود اما نباید استفاده از اسامی بزرگ، اما وابسته، اصل اساسی استقلال خبرگزاری را زیر سؤال ببرد. نهادهای غیردولتی و تخصصی، شخصیت‌های شناخته‌شده و مستقل، یا حتی خود بورد متخصصان خبرگزاری، می‌توانند مراجع مستقل تأیید محتوا باشند.
- افزایش کیفیت محتوا، عموماً موجب کاهش سرعت تهیه‌ی محتوا می‌شود که به عنوان خبرگزاری، این امر یک ضعف اساسی است. خبرگزاری معتمد و موثق می‌تواند با استفاده از ابزارهایی همچون انتشار محتوای تأییدنشده اما تهیه‌شده توسط نویسندگان دوره‌دیده یا متخصص، سعی در تسریع انتشار محتوای با کیفیت کند. با این حال، ضمن طراحی روندهایی جهت افزایش سرعت، نباید کیفیت فدای سرعت شود، یا با انتشار اخبار متناقض یا پوشش تمام اخبار و نقل قول‌ها در کنار تأییدیه‌ها و تکذیبیه‌های متعدد، موجب سردرگمی مخاطبان شد. داشتن یک pool از داده‌ها و محتوای آماده و curation آن توسط تولیدکننده‌ی حرفه‌ای محتوا به تناسب مناسبت‌ها و رویدادهای مختلف، می‌تواند یک روش مناسب باشد.
سرعت در اغناء مخاطبان
این ضرب المثل که early bird, catches the worm، شاید در بعضی مواقع (همچون تنبل بودن کرم‌ها!) درست کار نکند اما حساسیت و استرس جامعه در خصوص سلامت، غالباً باعث می‌شود اخبار اولیه به سرعت منتشر شوند. به بیان بهتر، به دلیل ماهیت شخصی‌بودن موقعیت‌های سلامت‌محور، هر موقعیت سلامت، باعث ایجاد صدها سؤال متنوع در ذهن مردم می‌شود که غالباً سراسیمه به دنبال دستاویزی برای پاسخ به سؤالاتشان هستند.
بازار misinformation به همین ترتیب داغ می‌شود. علم و نگاه علمی، به علت ذات شکاک و نگاه نقادش، به زمان زیادی برای ارائه‌ی پاسخ‌های متقن نیاز دارد. در این شکی نیست. اما کندی مراجع رسمی و خبرگزاری‌های دقیق علمی یا مروجان علم باعث می‌شود شبه‌عالمان و آن‌ها که کیفیت را فدای سرعت و کمیت می‌کنند، به راحتی می‌توانند چشم و گوش مخاطب را بربایند.
خوشبختانه ما در عصر آتش نیستیم و در حال حاضر، داده‌های علمی زمینه‌ای زیادی وجود دارد که می‌تواند در بادی امر سنگ بنای پاسخ‌های سریع اما عالمانه باشد، تا متخصصان پاسخ‌های تکمیلی را ارائه کنند.
یک خبرگزاری موثق و معتمد در حوزه‌ی سلامت، باید سازوکارهایی را داشته‌باشد که ضمن تسریع راه‌یابی محتوای تولیدشده به فیدها و زنجیره‌ی دست به دست‌شدن در وب، روش‌های واکنش سریعی داشته‌باشد تا بتواند در پاسخ به رخدادها و نیازهای سلامت‌محور جامعه، آن اولین جریان خبری و اطلاعاتی را خود ایجاد کند.
از نظر من دلیل شکست مواردی همچون fact check و تکذیبیه‌ها، حداقل در خصوص اکوسیستم بهداشت عمومی، همین موضوع است.
بی‌شک اجرای هر سه ویژگی فوق، نیاز به جریان مالی مناسبی دارد. با این حال بر این باورم که سه مورد فوق، به ترتیب اهمیت، بایدهای یک خبرگزاری موثق و معتمد سلامت هستند که باید دیگر استراتژی‌ها و جریان‌ها در جهت حمایت از آن‌ها باشد.
در نوشتار بعدی به بررسی جنبه‌های اقتصادی این خبرگزاری خواهم پرداخت.
خوشحال می‌شوم در صورت علاقه به بحث در این خصوص با من در ارتباط باشید.